'Wat zijn jullie ontzettend lief voor me,' zegt Frans Timmermans in de richting van een droevig applaus. Het is 29 oktober 2025, de uitslagen van de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen druppelen binnen en GroenLinks-PvdA harkt slechts twintig zetels binnen.

Natuurlijk, Timmermans treurt ook en vlak daarvoor heeft hij samen met zijn familie én met Jesse Klaver in een afgesloten ruimte zitten kijken.

Hij was vastbesloten. Met zó'n uitslag kun je niet anders dan opstappen. En nu hij op het podium staat om dat aan zijn leden te vertellen, is ook hij zichtbaar verdrietig. Toch lacht hij ook een paar keer weer. Hij doet dat wanneer hij het hoge ledenaantal van beide partijen roemt als hij spreekt over de fusie. 'Ik trek de deur achter mij dicht in de wetenschap dat de fusie een voldongen feit is.'

Op een enkele PvdA-mastodont na betwist niemand dat. Spannender is de vraag of de fusie nu mislukt of gelukt is. Is er nog wel toekomst voor links? Nederlandse talkshows en krantenpagina's zijn de afgelopen weken gevuld met dat soort overpeinzingen.

GroenLinks en de PvdA begonnen in 2021 aan een fusieproces in de hoop om een steeds rechtser land naar links te dwingen.

GroenLinks en de PvdA begonnen in 2021 aan een fusieproces in de hoop om een steeds rechtser land naar links te dwingen. 'Eén plus één wordt drie', beloofden initiatiefnemers in zaaltjes verspreid over het land. In mijn boek Een links verhaal - Hoe GroenLinks en de PvdA ondanks alles één werden beschrijf ik gedetailleerd hoe de fusie een feit werd. Hoe opeenvolgende partijleiders tijdens geheime bijeenkomsten een gedetailleerd stappenplan uitdachten en hoe vooral jonge leden van onderop het vuur eronder hielden.

Maar over die zin - 'Eén plus één wordt drie' - hoor je tegenwoordig niemand mee. De fusiepartij levert voorlopig een schamele 2,5 op en net als bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen krimpt links als geheel verder.

Toch is een finaal oordeel voor nu te vroeg. De fusie is nog niet gelukt, dat klopt, maar ook nog niet mislukt. Nederland is een fusieland. Net zoals protestantste kerken hier aan de lopende kant splijten, wordt er ook doorlopend veel samengevoegd.

Daarbij geldt dat een politieke fusie altijd wordt geboren uit een gevoel van verlies, een afbrokkelende machtspositie. Zelfs als je strijdbaar klinkt, zelfs als het fel moet zijn, dan is het per definitie een defensieve beweging.

Kijk naar de fusie van het CDA in 1980. De katholieke volkspartij en twee protestantse partijen deden er maar liefst dertien jaar over om op te gaan in één Christendemocratisch Appel. De politicoloog en latere PvdA-senator, Joop van den Berg, schamperde destijds dat het CDA wel tot stand zou komen, maar dat het zou uitmonden in 'sterven in elkaars armen'. Het pakte volledig anders uit. Decennialang zou het de belangrijkste machtsfactor van Den Haag blijken.

Toch begonnen ook zij niet denderend. Ze boekte slechts één zetel winst bij de eerste keer, de verkiezingen daarop verloren ze zelfs een zetel. Ook de fusies van GroenLinks (1990) en de ChristenUnie (2000) verliepen niet direct succesvol maar zouden dat later wel zijn.

Ook de fusies van GroenLinks (1990) en de ChristenUnie (2000) verliepen niet direct succesvol maar zouden dat later wel zijn.

Precies in dit soort voorbeelden zit ook de hoop voor links. Deze drie fusiepartijen zijn ieder op hun eigen manier successen geworden. Het CDA werd hofleverancier van premiers in dit land. GroenLinks werd een zeer belangrijke stem op links met succesvolle wethouders verspreid over het land en de ChristenUnie ontpopte zich tot een betrouwbare junior-regeringspartner die machtspartijen er zeer graag bij hebben.

De crucialere les van deze partijen is dat ze niet per se het maatschappelijke tij meehadden, maar een platform werden voor hen die een alternatief zochten in een wereld die in rasse schreden van hen weg bewoog.

De fusie tussen GroenLinks en de PvdA is niet alleen een machtsproject, het is ook een idealistisch project. Al een halve eeuw, sinds de Club van Rome in 1972, zoeken sociaaldemocraten naar een manier om hun verzorgingsstaat en welvaartsbelofte in te passen binnen planetaire grenzen.

In een land als Nederland waar nauwelijks nog industrie is en dat sterk leunt op een diensteneconomie is dat overigens een stuk makkelijker dan bijvoorbeeld in Duitsland. Veel spannender hier is of de nieuwe partij erin slaagt om haar electoraat te verbreden.

Sociaaldemocraten hebben altijd sterk geloofd in allianties tussen theoretisch en praktisch geschoolden, tussen arm en rijk, tussen stad en platteland. GroenLinksers hebben dit ook altijd willen doen, maar slaagden er nooit in. Zij bleven een avantgardistische grote stedenpartij voor kunstenaars, studenten en post-materialisten.

Op dit moment is het electoraat van de fusiepartij vooral de achterban van GroenLinks.

Op dit moment, zo blijkt uit onderzoek, is het electoraat van de fusiepartij vooral de achterban van GroenLinks. Hoogopgeleid, vrouw, stedelijk en tevreden over het eigen leven en de portemonnee. De mate van succes van de fusiepartij zal afhangen van het vermogen om die achterban te verbreden.

Jesse Klaver is zich hiervan bewust. Op de dag dat hij partijleider werd, schoof hij 's avonds aan in een talkshow. 'Dat wij er niet in zijn geslaagd om die mensen bij elkaar te brengen: dat is het probleem. Daar zijn we deze verkiezing niet in geslaagd, daar zijn we de vorige verkiezing niet in geslaagd en in de verkiezingen daarvoor eigenlijk ook niet.'

Of het ooit zal lukken? Dat weet hij niet.

'Maar dit is waar wij voor staan. En wat ik u wel kan beloven: als het de volgende keer niet lukt, dan staan wij weer op, dan rechten wij de rug, met een brede glimlach, en dan doen we het gewoon nog een keer.'

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 10 (december), pagina 48-49

• Nederland
• verkiezingen
• GroenLinks
• PvdA